این کتاب، تاریخ نگاری قطعه ای کلیدی اما تاکنون ناکاویده از تاریخ معاصر ایران، یعنی کوچ مستمندان آذربایجان به تهران در اواخر دهه 1320خورشیدی را بررسی می کند. نیرویی که دیوان سالاران را واداشت سیاست هایی برای رسیدگی به مستمندان آذربایجان طراحی و اجرا کنند. نیرویی که از جمع متفرق مستمندان آذربایجان برآمد، اما نه از جنس مقاومت علنی یا نهانیِ دهقانان، که فقط در روستاها جلوه می یافت، نه از جنس پیشروی آرام تهیدستان شهری که بعدها قوت گرفت، و نه از جنس سیاست متعارف طبقه کارگر که هنوز چندان گستره ی گسترده ای نداشت. «نیروی جمع متفرق مستمندان آذربایجان» در واپسین سال های دهه ی 20خورشیدی مشخصا نوعی فاعلیت منفعلانه بود. مفهوم فاعلیت منفعلانه، همچون رازی تاکنون سربه مُهر، نیروی مستمندان آذربایجان را طی اوایل دوره حضورشان در شهرها، تسخیر می کند.