گونه شناسی در یک فرایند استقرایی به ما کمک می کند تا با انتخاب موضوع، به منابع عینی موجود مراجعه کنیم و با گردآوری داده ها و تحلیل آن ها به شناخت گونه ها دست یابیم. در اینجا، انتخاب موضوع به معنای انتخاب یک کارکرد است. می خواهیم پی ببریم که در یک مکان خاص و یک بازه زمانی، چه گونه هایی از مساجد یا مدارس وجود داشته اند. در فضای پژوهشی امروز، این امکان وجود دارد تا با روش های گوناگون تحقیقاتی، بناهای یک دوره بزرگ از تاریخ معماری را شناسایی و تحلیل نماییم. در نظام دستگاهی معماری ایران، مساجد و مدارس با طرح ایوانی در یک دستگاه، مدارس و مساجد با طرح گنبدخانه، ایوان و میان سرا در دستگاهی دیگر دیده می شوند؛ بنابراین دستگاه ها، در جایی بالاتر از گونه – الگوها قرار می گیرند.