پژوهش حاضر، تالیف “دیاکونوف”، شرح و تحلیلی است از پیدایش و بسط حکومت در ایران باستان (دوران هخامنشیان تا روزگار ساسانیان) که به اتکای منابع اصلی و مختلف و متعدد تدوین یافته است .فصل اول کتاب به گونه‌ای مفصل و براساس اطلاعات مربوط به اشیای مکشوف از کاوش‌های باستان شناسی، آثار مکتوب به زبان پهلوی، کتاب‌های مولفان عرب و ایرانی قرون اولیه و میانی اسلام و نوشته‌های ایران شناسان غربی و شرقی قرن اخیر، نگارش یافته است .طرح نخستین کتاب در دهه 1950شکل گرفت اما در زمان حیات مولف، چاپ نشد تا اینکه پس از وفات دو تن از شرق شناسان هم زبانش، مطالب تحقیقی دیگری براساس آخرین یافته‌های باستان شناسی و تاریخی به کتاب ضمیمه نمودند و آن را منتشر ساختند . نویسنده در پرداخت وقایع تاریخی تنها در محدوده جغرافیایی ایران آن روز، خویش را محصور نکرده بلکه درباره تاریخ کشورهای هم مرز که به نوعی با ایرانیان همبستگی فرهنگی داشته‌اند، نیز سخن رانده است .کتاب از یک مقدمه شامل معرفی و نقد و بررسی منابع، و سه بخش اصلی تشکیل شده است .بخش اول با عنوان “ایران در دوران حکومت هخامنشیان “متشکل از این مطالب است1 :ـ کشور ایران، 2ـ ایران باستان، 3ـ ایران غربی و ماد، 4ـ ایران شرقی و آسیای میانه قبل از استیلای هخامنشیان، 5ـ تاسیس دولت هخامنشیان، 6ـ شورش گوماتای مغ و آغاز سلطنت داریوش اول، 7ـ حکومت هخامنشیان در زمان داریوش اول، 8ـ خشایارشا و شکست ایرانیان در یونان، 9ـ حکومت هخامنشیان بعد از خشایارشا، 10ـ جامعه ایرانی در دوره هخامنشیان، 11ـ فرهنگ و هنر هخامنشیان .بخش دوم که به “تمدن و فرهنگ یونان دوره سلوکی و عصر پارت‌ها “اختصاص یافته این موضوعات را شامل می‌شود1 :ـ اسکندر مقدونی، 2ـ میراث اسکندر، 3ـ تشکیل دولت سلوکیان، 4ـ آنتیوخوس سوم، 5ـ سلوکیان و پارت‌ها، 6ـ سلطنت یونان ـ باکتریا، 7ـ پارت ـ یک دولت جهانی، 8ـ روم و پارت، 9ـ دولت پارت در آستانه عصر ما، 10ـ انحلال سلطنت پارت‌ها، 11ـ فرهنگ و تمدن ایران در دوران سلطنت پارت‌ها .آخرین بخش کتاب نیز درباره “ساسانیان “است که از این مباحث تشکیل شده است1 :ـ تاسیس دولت ساسانیان، 2ـ امپراتوری روم شرقی و ایران دوره ساسانی، 3ـ دولت ساسانیان و کوچ نشینان آسیای میانه، 4ـ سازمان داخلی ایران در دوره ساسانیان، 5ـ آیین دولتی و تعلیمات مذهبی و فلسفی مخالف، 6ـ نهضت مزدک و پادشاهی قباد، 7ـ خسرو اول انوشیروان و اصلاحات او، 8ـ هرمزد چهارم و خسرو دوم (خسروپرویز)، 9ـ سقوط حکومت ساسانیان، 10ـ آسیای میانه قبل از فتوحات اعراب، 11ـ فرهنگ ایران در دوره ساسانیان .مطالب کتاب با فهرست اعلام به پایان می‌رسد .