در این نوشتار از مجموعه((تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی)) جنبه‌های دیگری از تاریخ سیاسی و حیات اجتماعی و فرهنگی ایرانیان و اعراب قبل و بعد از فتوحات اسلامی ذیل بیست و چهار((گفتار)) بررسی و تشریح می‌شود .((شماری از گفتارهای کتاب به توصیف موقعیت و حدود جغرافیایی برخی ایالات و شهرهای ایران در دوران مورد بحث به انضمام رویدادهای مهم و برخی ویژگی‌های هر ایالت و بخش‌های کوچک‌تر آن اختصاص دارد .برخی مباحث دیگر کتاب عبارت‌اند از :((پیوستگی‌های دیرین ایران و یمن براساس داستان‌های تاریخی ایران و یمنی))، ((آثار اجتماعی و اقتصادی حکومت ایرانیان در یمن))، ((عرب‌ها در ایران))، ((خلافت علی(ع) و انتقال مرکز خلافت از مدینه به کوفه))، ((از نخستین گام‌ها در راه اقتباس نظام دیوانی ایرانی))، ((کوچ‌ها و کوچ‌نشین‌های عرب در دیگر مناطق ایران))، ((پی آمده عمل حجاج در آفریقا)) و ((دهقان‌ها)) .صفحات پایانی کتاب به فهرست اعلام اختصاص یافته است .