کتاب حاضر، دفتر نخست بخش دوم تأملی دربارة ایران است که به مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی پرداخته است. «اشارات نابهنگام در تاریخ نویسی ایران»، «سنّت قدمایی و نظریة سنت»، «بساط کهنه و طرح نو در اندیشة سیاسی»، «آگاهی‌های نو در زبان فارسی»، «تجدد مطلعی در مبانی نظری تاریخی ایران»، «تجربه‌های نو در زبان فارسی»، «نخستین آگاهی‌ها از ضرورت اصطلاحات»، «خاطرات حاج سیّاح و آن جنبش معنوی» و … عناوین مطالب این کتاب هستند.