ارزیابی و شناخت دقیق تحولات روشنفکری در هر مقطع از تاریخ ایران، بدون بررسی هم‌زمان شرایط تاریخی و اجتماعی آن دوران، نارسا، یک‌جانبه و فاقد عمق کافی است. اندیشه‌ی روشنفکری در ایران در هر دوره، مجموعه‌ی گسترده‌ای از دیدگاه و قضاوت‌های نسبتا روشن و سازمان‌یافته درباره‌ی وضعیت موجود و مطلوب جامعه است. تداوم کشمکش‌ و درگیری در دو قرن گذشته میان سنت‌گرایی و مدرنیسم و حتی اشتباهات روشنفکران از اهمیت نقش اندیشه‌ی آنان در آینده‌ی جامعه نمی‌کاهد. از این‌رو زمان برای مطالعه‌ی تعامل میان اوضاع اجتماعی و این اندیشه‌ها مناسب به نظر می‌رسد. نویسنده در کتاب حاضر، نگاهی چندبعدی به تکوین پارادایم روشنفکری در آستانه‌ی هر دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی دارد و به طور خاص هماهنگی‌ها و یکنواختی‌های میان شرایط داخلی و خارجی ایران را با اندیشه‌های روشنفکرانه در دو مقطع مهم تاریخی ذکر شده، بررسی و مقایسه کرده است. افزون بر آن با تکیه بر مطالعات تاریخی و کیفی و انجام شاخص‌‌سازی‌های نسبتا دقیق، محتوای آثاری از دو پارادایم روشنفکری را مورد تحلیل کمی قرار داده است. این مساله که شکل‌گیری اندیشه‌های روشنفکری در آستانه‌ی دو انقلاب بزرگ ایران متاثر از چه شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی داخلی و خارجی بوده، از پرسش‌هایی است که فصول مختلف کتاب بر اساس آن شکل گرفته است.