تحقیق پیش رو علیت و تبیین را از دو دیدگاه فلسفی، یعنی حکمت متعالیه به عنوان میراث فلسفی فعال جهان اسلام و رئالیسم انتقادی به عنوان یکی از رویکردهای مطرح در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق با دنبال کردن پرسش ها و محورهایی نسبتاً یکسان و سازگار با موضوع، بحث خود را به پیش برده است و تلاش کرده با تمرکز بر مباحث طرفین درباره اصل علیت، ابتدا دیدگاه آنان را درباره این اصل ارائه نماید و سپس مبتنی بر تحلیل آن ها از علیت، الگوی کلی تبیین در هریک از دو دیدگاه را معرفی کرده و مورد مقایسه قرار دهد. شیوه پردازش و ارائه مطالب به گونه ای است که طی فصول اولیه، خواننده را آماده مقایسه نهایی می کند؛ به علاوه می تواند با محوریت موضوع تبیین و علیت، به صورت دو متن مستقل درباره هریک از دو جریان فلسفی فوق، مورداستفاده دانش پژوهان علاقه مند قرار گیرد.