«فلسفه تاریخ و تمدن»، اثری است که در دو بخش و چندین فصل تشکیل شده است. در این کتاب علامه «محمدتقی جعفری» با همان رویکرد فلسفی متکی بر مبانی اسلام، نگاهی مبسوط به چیستی فلسفه در معنای عام و فلسفه تمدن در وجوه مختلف آن، داشته است. بخش اول با طرح مباحثی ذیل عنوان «قانون مندی تاریخ»، «تاریخ و قانون علیت»، «کیفیت تاریخی حرکت در تاریخ»، «ادعای تکامل و نقش پیامبران در تکامل انسان» و…، به تشریح گستردگی و ابعاد تاریخ پرداخته و با رویکردی فلسفی نسبتِ بینِ تاریخ را با دین و باورهای کهن واکاویده است. تمام مباحث طرح شده در بخش نخست، زمینه ای برای پرداختن به چیستی فلسفه تمدن و اصول غیرمشروط در شناخت ابعاد گوناگون تمدن را فراهم ساخته است. این موضوع در بخش دوم و در فصول مجزا، پرداختی متفاوت در مورد مفاهیمی چون اقتصاد، آزادی و اختیار، ایستایی یک تمدن، و قانون علیت را دربرداشته است. فصل پایانی این بخش به تفصیل به «عوامل بروز ابتلا و اعتلا و سقوط جوامع و فرهنگ ها و تمدن ها»، از دیدگاه نهج البلاغه پرداخته و پردازشی بدیع نسبت به این سیر، داشته است.