نگاهی فلسفی به ماهیت تاریخ و نقش کلیدی آن در هدایت فکر و فرهنگ جوامع بشری است. در این نوشتار که به صورت درسنامه و برای آموزش طلاب خارجی حوزه علمیه قم به نگارش در آمده است، ابتدا به بحث در مورد مهمترین مسایل مربوط به فلسفه علم تاریخ همچون علمیت و میزان حقیقت نمایی تاریخ و امکان پیش بینی در تاریخ پرداخته شده و پس از آن به برخی از مهم ترین پرسش های فلسفه نظری تاریخ در باب قانون مندی آن و نقش انسان در ساختن آن، عوامل محرکه آن و سنن حاکم بر حرکت تاریخ از منظر عقل و وحی اشاره شده است. در ادامه محورهای مهم تاریخ نگاری اعم از نقلی و تحلیلی معرفی شده و موانع علمیت و عینیت تاریخ، قوانین حاکم بر آن و سنت های الهی در بستر آن مانند سنت ابتلا، اجل، تقدیر معیشت، تفاوت ها، امداد، امهال، بقای امور مفید برای مردم، مبارزه با مترفان، ازدیاد و کاهش نعمت، هدایت گام به گام، غلبه مؤمنان بر کافران، تزیین اعمال، املاء و استدراج و سنت عذاب استیصال از منظری قرآنی مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.