علیت اصل عقلی و متافیزیکی است که در متون دینی تصدیق شده و ره آورد های آن اندیشه حکما را تحت تأثیر قرار داده است. در تحقیق حاضر تحلیل تطور علیت در چهار قلمرو ماهیت، تحقق، مناط و اقسام آن بحث شده است. برای این امر ابتدا منابع دینی و کلامی و سپس متون فلسفی از آغاز فلسفه اسلامی تا دوره معاصر با روش تحلیلی- انتقادی بررسی شده و دیدگاه ها به خوبی تبیین شده است. آن گاه با تحلیل مسأله در چارچوب مبانی و اصول مکاتب و نحله های فکری و فلسفی چگونگی تطور و سیر مسأله علیت و نقاط ضعف و قوت آن نشان داده شده است.